prof. Czesław Znamierowski


Czesław Znamierowski (1888-1967) odbył studia z filozofii, psychologii, matematyki i fizyki w Lipsku, Petersburgu, Berlinie i Monachium, zwieńczone doktoratem filozoficznym w Bazylei, a następnie studia prawnicze w Poznaniu ukończone w roku 1921. W 1922 r. doktoryzował się pod kierunkiem profesora Antoniego Peretiatkowicza na podstawie pracy Psychologistyczna teoria prawa, po czym został zastępcą profesora Katedry Encyklopedii i Filozofii Prawa. W roku 1924, po ogłoszeniu rozprawy Podstawowe pojęcia teorii prawa. Część pierwsza: Układ prawny i norma prawna, habilitował się, a wkrótce potem objął wspomnianą Katedrę. Dziesięć lat później Prezydent Rzeczypospolitej powołał go na stanowisko profesora zwyczajnego teorii i filozofii prawa, które piastował do wybuchu II wojny światowej.

Dorobek naukowy Czesława Znamierowskiego jest ogromny, obejmuje zagadnienia z teorii prawa, socjologii, logiki, psychologii i filozofii. Napisał 18 książek, 120 artykułów, ponad 100 recenzji i polemik, wydał 21 tłumaczeń, zwłaszcza z filozofii politycznej. W dyskursie naukowym kultywował jasność i precyzję wypowiedzi, ale obcy był mu skrajny formalizm i pogląd przypisujący metodologiczną wartość wyłącznie analizie językowej. Na polu filozofii prawa krytykował zarówno psychologizm Leona Petrażyckiego, jak i wszelkie formy idealizmu. Zarazem tworzył oryginalną teorię państwa i prawa, której syntezę stanowią dwie części Podstawowych pojęć teorii prawa: Układ prawny i norma prawna (1924) oraz Prolegomena do nauki o państwie (1930). Za główne zadanie takiej teorii uważał badanie poszczególnych nauk prawnych, biorące pod uwagę przede wszystkim ich budowę formalną i aparaturę pojęciową. W teoretycznoprawnej spuściźnie profesora Znamierowskiego najdonioślejsze miejsce zajmują koncepcje norm aksjologicznych i tetycznych, imperatywnych i konstrukcyjnych – te ostatnie we współczesnej polskiej semiotyce nazywane są najczęściej regułami dokonywania czynności konwencjonalnych[5], idea układu prawnego jako systemu imperatywnych i konstrukcyjnych norm prawnych, a także zagadnienie sytuacji tetycznej. Jego dorobek w zakresie socjologii, a zwłaszcza ujęcie i typologie grup społecznych oraz poglądy na temat władzy, nadal stanowią ważny punkt odniesienia w tej dziedzinie nauki. Osobne miejsce w pracy badawczej Czesława Znamierowskiego zajmowały prowadzone w okresie powojennym rozważania z zakresu etyki opisowej i normatywnej, w tym kreślenie oryginalnej koncepcji „życzliwości powszechnej”. Nie można wreszcie zapomnieć o jego wielkich zasługach translatorskich znajdujących wyraz w tłumaczeniach takich dzieł filozoficznych jak Zasady Etyki G. E. Moore’a, Lewiatan T. Hobbesa, Eseje F. Bacona, System logiki dedukcyjnej J. S. Milla czy Traktat o naturze ludzkiej D. Hume’a.

(Na podstawie tekstu „Historia Katedry Teorii i Filozofii Prawa w latach 1919-2019”, napisanego przez P.F. Zwierzykowskiego z pomocą M. Dybowskiego, M. Hermanna i M. Krotoszyńskiego, opublikowanego w: R. Budzinowski et al. (red.), Myśląc o przyszłości nie zapominamy o przeszłości. Księga jubileuszowa 100 lat Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Poznań 2019, s. 398-416)


Ważniejsze prace:

  1. Podstawowe pojęcia teorii prawa: Układ prawny i norma prawna (1924).
  2. Realizm w teorii prawa (1925).
  3. Elita i demokracja (1928).
  4. Prolegomena do nauki o państwie (1930).
  5. Oceny i normy (1957).
  6. Wina i odpowiedzialność (1957).
  7. Zasady i kierunki etyki (1957).
  8. Rozważania wstępne do nauki o moralności i prawie (1964).
  9. Szkoła prawa. Rozważania o państwie (1988).


Zobacz więcej:

  1. S. Czepita, Koncepcje teoretycznoprawne Czesława Znamierowskiego, Poznań 1988.
  2. M. Dybowski, Czesława Znamierowskiego koncepcja władzy jako łącznego stanowienia norm, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 2013, nr 1.
  3. M. Smolak, Czesław Znamierowski – twórca teorii i filozofii prawa
    na Uniwersytecie Poznańskim    , [w:] T. Buksiński (red.), Filozofia
    na Uniwersytecie w Poznaniu. Jubileusz 90-lecia    , Poznań 2010.
  4. M. Smolak, Czesław Znamierowski: w poszukiwaniu sprawnego państwa,
    Poznań 2007.
  5. M. Smolak, Wstęp. Życie i działalność naukowa Czesława Znamierowskiego (1888-1967), [w:] Cz. Znamierowski, Rozważania o państwie, prawie i życiu publicznym, Poznań 2010.
  6. J. Zajadło, Czesław Znamierowski – uczony transcendentny, „Państwo
    i Prawo” 2018, nr 11.
  7. Z. Ziembiński, Czesława Znamierowskiego wkład do rozwoju poznańskiego
    Wydziału Prawa    , „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1994, nr 3.
  8. Z. Ziembiński, Koncepcje etyczne Czesława Znamierowskiego, „Etyka” 1971, t. 9
  9. Z. Ziembiński, Koncepcje filozoficzne Czesława Znamierowskiego
    a prawoznawstwo    , „Ruch Filozoficzny” 1970, nr 1-2, s. 6.